Ο Τσαρλς Σάντερς Περς (Charles Sanders Peirce, 10 Σεπτεμβρίου 1839 – 19 Απριλίου 1914) ήταν Αμερικανός φιλόσοφος, επιστήμονας της λογικής, μαθηματικός και επιστήμονας, μερικές φορές γνωστός και ως “ο πατέρας του πραγματισμού”. Εκπαιδεύτηκε ως χημικός και εργάστηκε ως επιστήμονας για 30 χρόνια. Σήμερα εκτιμάται σε μεγάλο βαθμό για τη συμβολή του στη λογική, τα μαθηματικά, τη φιλοσοφία, την επιστημονική μεθοδολογία και σημειωτική, και για την ίδρυση του πραγματισμού.
Το 1934, ο Paul Weiss αποκάλεσε τον Περς “τον πιο πρωτότυπο και ευέλικτο των Αμερικανών φιλοσόφων καθώς και τον μεγαλύτερο επιστήμονα της λογικής της Αμερικής”. Το βιογραφικό λεξικό Webster (Αγγλ.: Webster’s Biographical Dictionary) δήλωσε το 1943 ότι ο Περς “τώρα θεωρείται ως ο πιο πρωτότυπος στοχαστής και ο μεγαλύτερος επιστήμονας της λογικής της εποχής του”.
Ένας καινοτόμος στα μαθηματικά, τη στατιστική, τη φιλοσοφία, τη μεθοδολογία της έρευνας, αλλά και άλλων επιστημών, ο Περς θεωρούσε τον εαυτό του, πρώτα απ’ όλα, έναν επιστήμονα της λογικής. Η συνεισφορά του στη λογική ήταν σημαντική, αλλά η λογική γι’ αυτόν περιλάμβανε μεγάλο μέρος αυτού που τώρα ονομάζεται επιστημολογία και φιλοσοφία της επιστήμης. Είδε τη λογική σαν επίσημο κλάδο της σημειωτικής, της οποίας είναι ο ιδρυτής. Ήδη από το 1886 είδε ότι οι λογικές πράξεις μπορούν να διενεργούνται από ηλεκτρικά κυκλώματα μεταγωγής, η ίδια ιδέα χρησιμοποιήθηκε δεκαετίες αργότερα για την παραγωγή ψηφιακών ηλεκτρονικών υπολογιστών.
Το σπίτι που γεννήθηκε ο Περς. Τώρα είναι το τμήμα Τεχνών και Κοινωνικών Επιστημών του πανεπιστημίου του Λέσλεϋ.
Ο Περς γεννήθηκε στο Κέϊμπριτζ, στη Μασαχουσέτη. Ήταν γιος της Σάρα Χαντ Μιλς και του Μπέτζαμιν Περς, ο οποίος ήταν καθηγητής της αστρονομίας και των μαθηματικών στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και ίσως ο πρώτος που ασχολήθηκε σοβαρά με την έρευνα στα μαθηματικά στην Αμερική. Σε ηλικία 12 ετών, ο Τσαρλς διάβασε ένα αντίγραφο του μεγαλύτερου αδερφού του, τα Στοιχεία της Λογικής του Ρίτσαρντ Γουέιτλυ, που τότε ήταν το σημαντικότερο κείμενο στην αγγλική γλώσσα σχετικά με το θέμα αυτό. Έτσι ξεκίνησε η δια βίου γοητεία του με τη λογική και τη συλλογιστική. Πήρε το πτυχίο και το μεταπτυχιακό του από το Χάρβαρντ. Το 1863 του απονεμήθηκε από την Επιστημονική σχολή του Λώρενς το πτυχίο στις επιστήμες, που ήταν το πρώτο πτυχίο χημείας του Χάρβαρντ. Στο Χάρβαρντ ξεκίνησε η φιλία του με τον Φράνσις Έλλινγκγουντ Άμποτ, τον Τσάντσυ Ράιτ και τον Γουίλιαμ Τζέιμς. Ένας από τους εκπαιδευτές του στο Χάρβαρντ, ο Τσαρλς Ουίλιαμ Έλιοτ σχημάτισε αρνητική γνώμη για τον Περς. Η γνώμη αυτή αποδείχθηκε μοιραία, γιατί ο Έλιοτ όταν ήταν πρόεδρος του Χάρβαρντ την περίοδο 1869-1909, μια περίοδο που περιλαμβάνει το σύνολο της εργάσιμης ζωής του Περς, επανειλημμένα άσκησε βέτο στο Χάρβαρντ ώστε να μην υπάρξει κάποια συνεργασία με τον Περς υπό οποιαδήποτε ιδιότητα.
Ο Περς βρισκόταν από τα τέλη της εφηβείας του και μετά σε μια νευρική πάθηση, γνωστή τότε ως η “νευραλγία του προσώπου”, που σήμερα θα μπορούσε να διαγνωστεί ως νευραλγία τριδύμου. Ο Μπρεντ λέει ότι κατά τη διάρκεια των πόνων που οφειλόταν στην ασθένεια αυτή “ήταν αρχικά σχεδόν ζαλισμένος και στη συνέχεια απόμακρος, κρύος, καταθλιπτικός, εξαιρετικά καχύποπτος, ανυπόμονος και με βίαια ξεσπάσματα της ιδιοσυγκρασίας του”. Οι συνέπειες αυτές μπορεί να τον είχαν οδηγήσει στην κοινωνική απομόνωση, που έκανε τα τελευταία χρόνια της ζωής του τόσο τραγικά.
Μεταξύ των ετών 1859 και 1891, ο Περς απασχολούνταν σε διάφορες επιστημονικές έρευνες στο Εθνική Τοπογραφική Υπηρεσία για την Γεωδαισία των Η.Π.Α. (U.S. National Geodetic Survey) και την διάδοχη υπηρεσία,την Τοπογραφική Υπηρεσία για τις Ακτές και την Γεωδαισία των Η.Π.Α. (United States Coast and Geodetic Survey), όπου απολάμβανε την προστασία του πατέρα του, μέχρι το θάνατο του τελευταίου το 1880. Λόγω της εργασίας του ο Περς εξαιρέθηκε από την υποχρέωση να συμμετέχει στον Εμφύλιο Πόλεμο, κάτι που θα τον έφερνε σε δύσκολη θέση, καθώς η οικογένεια των Περς που ανήκε στα υψηλά στρώματα της κοινωνίας της Βοστόνης, ήταν φίλια προσκείμενη προς την Συνομοσπονδία.
Κατά την διάρκεια της απασχόλησης του για την Τοπογραφική Εταιρία, εργάστηκε κυρίως στην γεωδαισία και την σταθμική ανάλυση, στη βελτίωση της χρήσης των εκκρεμών για να καθορίσει τις μικρές τοπικές διακυμάνσεις της βαρύτητας της Γης. Εκλέχτηκε μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών τον Ιανουάριο του 1867. Για τις ανάγκες της έρευνας ταξίδεψε στην Ευρώπη πέντε φορές, για πρώτη φορά το 1871, ως μέρος μιας ομάδας που στάλθηκε για την παρατήρηση μιας έκλειψης ηλίου.
Εκεί αναζήτησε τον Αύγουστο Ντε Μόργκαν, τον Ουίλιαμ Στάνλευ Γεβόνς και τον Ουίλιαμ Κινγκντομ Κλίφορντ, Βρετανούς μαθηματικούς και επιστήμονες της λογικής, των οποίων ο τρόπος σκέψης έμοιαζε με τον δικό του. Από το 1869 έως το 1872 ήταν βοηθός στο αστεροσκοπείο του Χάρβαρντ, κάνοντας σημαντικό έργο για τον καθορισμό της φωτεινότητας των αστέρων και το σχήμα του Γαλαξία μας. Στις 20 Απριλίου 1877 εξελέγη μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών. Επίσης, το 1877 πρότεινε τη μέτρηση του μήκη κύματος του φωτός υπό μια ορισμένη συχνότητα.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1880, η αδιαφορία του Περς για τις γραφειοκρατικές λεπτομέρειες αυξανόταν, ενώ τόσο η ποιότητα της εργασίας του για την Τοπογραφική Υπηρεσία όσο και η χρονική του συνέπεια ως προς αυτή έφθινε. Ο Περς έγραφε για χρόνια εκθέσεις που έπρεπε να είχαν ολοκληρώθει σε μερικούς μήνες. Εν τω μεταξύ, έγραψε χιλιάδες καταχωρήσεις την περίοδο 1883-1909 στη φιλοσοφία, τη λογική, την επιστήμη, καθώς και άλλα θέματα για το εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Αιώνα (Century Dictionary). Το 1885, μια έρευνα από την Επιτροπή Άλισον απήλλαξε τον Περς, αλλά οδήγησε στην απόλυση του εφόρου Ιούλιου Χίλγκαρντ και πολλών άλλων εργαζομένων στην έρευνα Λιμενικού για κατάχρηση δημοσίου χρήματος. Το 1891, ο Περς παραιτήθηκε από την Τοπογραφική Υπηρεσία μετά από αίτημα του εφόρου Τόμας Κόργουιν Μέντενχωλ. Ήταν η τελευταία φορά στην ζωή του που είχε σταθερή εργασία.
Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς
Το 1879, ο Περς διορίστηκε Λέκτορας Λογικής στο νέο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς, το οποίο είχε ισχυρά τμήματα σε μια σειρά από τομείς που τον ενδιέφεραν, όπως η φιλοσοφία (Ρόις και Ντιούι ολοκλήρωσε διδακτορικά τους στο Χόπκινς), η ψυχολογία και τα μαθηματικά (διδάσκεται από τον Σιλβέστερ που ήρθε να θαυμάσει το έργο του Περς σχετικά με τα μαθηματικά και τη λογική). Το 1883 είδε τη δημοσίευση του Σπουδές στη Λογική από τα μέλη του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς, που περιλαμβάνει έργα από τον ίδιο και τον Άλαν Μάρκουαντ, την Κριστίν Λαντ, τον Μπέντζαμιν Γκίλμαν Ιβς και Όσκαρ Χόουαρντ Μίτσελ, αρκετοί από τους οποίους ήταν μεταπτυχιακοί φοιτητές του. Η προσωρινή θέση του Περς στο Χόπκινς ήταν η μόνη ακαδημαική θέση που κατείχε στην ζωή του.
Ο Μπρεντ γράφει πως ποτέ ο Περς δεν υποψιάστηκε ότι οι προσπάθειές του για την απόκτηση ακαδημαικής καριέρας, ερευνητικών κονδυλίων και επιστημονικού κύρους λόγω της καλυμμένης εναντίωσης του σημαντικού για την εποχή Καναδό-Αμερικάνου επιστήμονα της ημέρας Σάιμον Νιούκομπ. Οι προσπάθειες του Περς μπορεί επίσης να είχαν εμποδιστεί εξαιτίας της δύσκολης προσωπικότητάς του.
Η προσωπική ζωή του Περς λειτούργησε ενάντια στην επαγγελματική επιτυχία του. Μετά την πρώτη του σύζυγο, Χαριέτ Μελουσίνα Φέι (“Ζίνα”), που τον εγκατέλειψε το 1875, ο Περς, ενώ εξακολουθούσαν να είναι παντρεμένοι, ανέπτυξε σχέσεις με κάποια Ζουλιέτ, το όνομα της οποίας δίνεται ποικιλοτρόπως ως Φρόισι και Πουρταλέ και με εθνικότητα (μιλούσε γαλλικά) που ήταν άγνωστη. Όταν το διαζύγιό του από τη Ζίνα κατέστη οριστικό το 1883, παντρεύτηκε τη Ζουλιέτ. Εκείνη τη χρονιά, ο Νιούκομπ επεσήμανε σε κάποιο μέλος της διοίκησης του πανεπιστημίου ότι ο Περς, κατά την διάρκεια που ήταν υπάλληλος του πανεπιστημίου ζούσε και ταξίδευε με μια γυναίκα με την οποία δεν ήταν παντρεμένος, με συνέπεια να δημιουργηθεί σκάνδαλο που οδήγησε στην απόλυσή του τον Ιανουάριο του 1884. Κατά τη διάρκεια των επόμενων ετών, ο Περς αναζήτησε ακαδημαική απασχόληση σε διάφορα πανεπιστήμια χωρίς επιτυχία. Δεν απέκτησε παιδί από κανένα από τους δύο γάμους του.
η Ζουλιέτ και ο Τσαρλς στο σπίτι τους στην Αρίσβη το 1907
Η φτώχεια
Το 1887 πέρασε στον Περς μέρος της κληρονομιάς των γονιών του και αγόρασε 2.000 στρέμματα (8 τετραγωνικά χιλιόμετρα) αγροτικής γης κοντά στο Πενσυλβάνια,η οποία ποτέ δεν απέδωσε οικονομικά. Εκεί είχε μια αγροικία που ανακαίνησε το 1854 μετά από δικό του σχεδιασμό.Ονόμασε το ακίνητο αυτό ”Αρίσβη”. Εκεί, εκτός από κάποιες μικρές περιόδους, έζησαν με τη συντροφό του για το υπόλοιπο της ζωής του, με τον Τσαρλς να συγγράφει μεγάλο μέρος από το αδημοσίευτο μέχρι σήμερα έργο του (βλέπε έργα). Ζώντας πέρα από τις δυνατότητες τους σύντομα οδηγήθηκαν σε σοβαρές οικονομικές και νομικές δυσκολίες. Πέρασε μεγάλο μέρος τις δύο τελευταίες δεκαετίες της ζωής του, χωρίς θερμότητα το χειμώνα και με παλιό ψωμί δωρεά από τον αρτοποιό της γειτονιάς.Μη έχοντας τη δυνατότητα για νέα γραφική ύλη,έγραφε στην οπίσθια πλευρά παλαιών χειρογράφων. Ένα ένταλμα για επίθεση και απλήρωτα χρέη τον οδήγησαν να γίνει φυγάς στη Νέα Υόρκη για λίγο. Αρκετοί άνθρωποι,μεταξύ αυτών και ο αδερφός του,Τζέιμς Μιλς Περς και οι γείτονές του,συγγενείς του Γκίφορντ Πίντσοτ τακτοποίησαν τις οφειλές του και πλήρωσαν τους φόρους περιουσίας και την υποθήκη του.
Ο Περς έδωσε επιστημονικές και μηχανικές συμβουλές και έγραψε πολλά, για πενιχρή αμοιβή,κυρίως εγκυκλοπαιδικά λήμματα και σχόλια για το Νέισον (του οποίου ο εκδότης, Γουέντελ Φίλιπς Γκάρισον ήταν φιλικός μαζί του). Έκανε μεταφράσεις για το Σμιθσόνιαν Ινστιτούσιον στο διευθυντή της επιτροπής, Σάμουελ Λάνγκλευ. Ο Περς έκανε επίσης σημαντικούς μαθηματικούς υπολογισμούς για την έρευνα του Λάνγκλευ για την τροφοδοτημένη πτήση. Άρχισε, αλλά δεν κατάφερε να ολοκληρώσει μια σειρά από βιβλία. Το 1888, ο Πρόεδρος Γκρόβερ Κλέβελαντ τον διόρισε στην Επιτροπή Δοκιμασίας.
Αρίσβη, 2011
Από το 1890,είχε φίλο και θαυμαστή του,το δικαστή του Σικάγο Φράνσις Σ. Ράσελ, ο οποίος πρότεινε τον Περς στον συντάκτη Πολ Κάρους και στον ιδιοκτήτη Έντουαρντ Σ. Χέγκελερ του πρωτοποριακού αμερικανικού περιοδικού φιλοσοφίας ”μονιστική”, στο οποίο δημοσιεύονται τουλάχιστον 14 άρθρα του Περς. Έγραψε πολλά κείμενα στο ”Λεξικό της Φιλοσοφίας και Ψυχολογίας” (1901-5); Τα μισά από αυτά πιστώθηκαν στο λογαριασμό του και φαίνεται να έχουν γραφτεί στην πραγματικότητα από την Κριστίν Λαντ-Φράνκλιν υπό την εποπτεία του. Έκανε αίτηση το 1902 για επιχορήγηση στο νεοσύστατο Ίδρυμα Καρνεγιέ για να γράψει ένα βιβλίο για τη ζωή του. Η αίτηση ήταν καταδικασμένη. Ο Νιούκομπ διαβίβασε αυτή στην εκτελεστική επιτροπή του Ιδρύματος και στον Πρόεδρο, που ήταν ο Πρόεδρος του Τζον Χόπκινς κατά το χρόνο απόλυσης του Περς.
Αυτός που βοήθησε περισσότερο τον Περς σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς ήταν ο παλιός του φίλος Γουίλιαμ Τζέιμς αφιερώνοντας το βιβλίο του Η θέληση στο να πιστεύετε(1897) στον Περς και φροντίζοντας ο Περς να δώσει δύο σειρές διαλέξεων στο Χάρβαρντ ή κοντά σ’αυτό (1898 και 1903).Το πιο σημαντικό, από το 1907 μέχρι το θάνατο του Τζέιμς το 1910, ο Τζέιμς έγραψε στους φίλους του στη Βοστώνη ζητώντας οικονομική βοήθεια για τον Περς. Η βοήθεια συνεχίστηκε και μετά το θάνατο του Τζέιμς. Ο Περς του το ανταπέδωσε ορίζοντας τον μεγαλύτερο γιο του Τζέιμς ως κληρονόμο του, χωρίς, όμως, να αποκληρώσει την Τζουλιέτ. Αυτός πιστεύεται ήταν και ο λόγος που ο Περς χρησιμοποιούσε ως μεσαίο όνομα το “Σαντιάγκο”(“Αγίου Ιακώβου” στα αγγλικά), και εμφανίστηκε σε εκτύπωση ήδη από το 1890, όπως ο Τσαρλς Περς Σαντιάγκο. (Βλ. Τσαρλς Σάντερς Περς Σαντιάγκο για συζήτηση και αναφορές).
Ο Περς πέθανε άπορος στο Πενσυλβάνια,είκοσι χρόνια πριν από τη χήρα του.
Ο Μπέρτραντ Ράσελ (1959) έγραφε,“Χωρίς καμία αμφιβολία […] ήταν ένα από τα πιο πρωτότυπα μυαλά του ύστερου δέκατου ένατου αιώνα, και σίγουρα ο μεγαλύτερος Αμερικάνος διανοητής που υπήρξε ποτέ” (Ο Ράσελ και ο Άλφρεντ Νορθ Γουάιτχεντ στο έργο τους Principia Mathematica, που εκδόθηκε από το 1910 έως το 1913, δεν αναφέρουν τον Περς• η δουλειά του Περς δεν έγινε ευρέως γνωστή εως αρκετά αργότερα.).
Ο Άλφρεντ Νορθ Γουάιτχεντ, το 1924 διαβάζοντας κάποια από τα αδημοσίευτα χειρόγραφα του Περς, εντυπωσιάστηκε από τη «διαδικασία» σκέψης του. Ο Καρλ Πόπερ έβλεπε τον Περς “σαν έναν από τους μεγαλύτερους φιλόσοφους όλων των εποχών”. Παρόλα αυτά τα επιτεύγματα του Περς δεν έγιναν άμεσα αντιληπτά. Οι διανοητές της εποχής William James και Josiah Royce τον θαυμάζανε, και ο Cassius Jackson Keyser στην Κολούμπια και ο C. K. Ogden έγραφαν για τον Περς με σεβασμό αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Ο πρώτος ερευνητής που απέδωσε στον Περς την επαγγελματική προσοχή που του αναλογούσε ήταν ο μαθητής του Royce Morris Raphael Cohen, που επιμελήθηκε μια ανθολογία από γραπτά του Περς με τίτλο «Chance, Love, and Logic» (1923) και ήταν ο συγγραφέας της πρώτης βιβλιογραφίας σε σχέση με τα διασκορπισμένα γραπτά του Περς. Ο Τζον Ντιούι σπούδασε υπό τον Περς στο πανεπιστήμιο Τζον Χόπκινς και, από το 1916 και έπειτα, στα γραπτά του Ντιούι υπάρχουν συνεχείς αναφορές γεμάτες σεβασμό προς τον Περς. Το έργο του Logic: The Theory of Inquiry που δημοσιεύτηκε το 1938 είναι πολύ επηρεασμένο από την σκέψη του Περς. Η δημοσίευση των πρώτων έξι τόμων των Collected Papers (1931–35), το πιο σημαντικό γεγονός για την μελέτη του Περς μέχρι και σήμερα και κάτι που έγινε μόνο χάρη στο ότι ο Cohen κατάφερε να συγκεντρώσει τα απαραίτητα χρήματα, δεν κατάληξε στο να προκύψουν άμεσα δευτερεύουσες μελέτες σε σχέση με αυτούς.
Πλέον υπάρχουν σε πολλά πανεπιστήμια ανά τον κόσμο ερευνητικά κέντρα που ασχολούνται με την μελέτη του Περς και έργα του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες ανάμεσα στις οποίες είναι τα Γερμανικά, τα Γαλλικά, τα Ισπανικά και τα Σουηδικά.
Σήμερα , υπάρχει σημαντικό ενδιαφέρον για τις ιδέες του Περς από ερευνητές πέρα από την σκοπιά της ακαδημαικής φιλοσοφίας. Το ενδιαφέρον προέρχεται από την βιομηχανία, τις επιχειρήσεις και τον στρατό και έχει ως αποτέλεσμα την ύπαρξη πολλών ινστιτούτων, υπηρεσιών και εργαστηρίων στα οποία διεξάγεται έρευνα για την κατανόηση και την εξέλιξη των εννοιών που εισήγαγε ο Περς.
— Robert Burch, 2001, ενημέρωση 2010
