- Τέλλος Άγρας
Τα ποιήματα
τόμος Γ΄ : Παραλειπόμενα Δημοσιευμένα / τόμος Δ΄ : Αδημοσίευτα - Επιμελεια: Θάλεια Ιερωνυμάκη
Ανάμεσα στους ποιητές της ομάδας του «νεοσυμβολισμού» ή «μετασυμβολισμού» της γενιάς του 1920, ο Τέλλος Άγρας υπήρξε «ο πιο σημαντικός ίσως μετά τον Καρυωτάκη […] αλλά κι αρκετά αδικημένος για ένα διάστημα απ’ την κριτική», όπως επισημαίνει ο κατεξοχήν μελετητής του, ο Κώστας Στεργιόπουλος. Στους τόμους Α΄ και Β΄ που εκδόθηκαν το 2014, με τη φροντίδα της Έλλης Φιλοκύπρου και του Στεργιόπουλου, από το ΜΙΕΤ, έχουν παρουσιαστεί οι συλλογές της ώριμης ποιητικής του συνείδησης: Τα Βουκολικά και τα Εγκώμια, οι Καθημερινές, τα Τριαντάφυλλα μιανής ημέρας. Σήμερα η Θάλεια Ιερωνυμάκη, χάρη στην κοπιώδη και πολύχρονη ερευνητική της προσπάθεια, μας παραδίδει στο νέο συμπληρωματικό δίτομο έργο (Γ΄ και Δ΄) του ποιητή όσα αθησαύριστα δημοσιευμένα πρωτότυπα ποιήματα εντοπίστηκαν, αλλά και όσα αδημοσίευτα βρέθηκαν ολοκληρωμένα στο αρχείο του Άγρα. Από τα αδημοσίευτα ποιήματα περιλήφθηκαν μόνο τα ολοκληρωμένα και όχι σχεδιάσματα, αποσπάσματα, ημιτελή ποιήματα ή ποιήματα τα οποία είχαν μείνει, έπειτα από μεταγενέστερες επεμβάσεις, ασυμπλήρωτα, ατελή ή μη αναγνώσιμα. Πρόκειται εδώ για φιλολογική–χρηστική έκδοση, με ερμηνευτικά σχόλια στις «Σημειώσεις», μόνο όμως όπου αυτά είναι αναγκαία για την κατανόηση του ποιήματος. Τον χαρακτήρα της έκδοσης έχει διαμορφώσει το ίδιο το υλικό. Η παρούσα έκδοση δεν έρχεται να αποκαλύψει έναν άγνωστο Άγρα. Ωστόσο, ανάμεσα σε στίχους που μοιάζουν οικείοι και ποιήματα που θυμίζουν άλλα, ξεχωρίζει ένας μοναδικός στίχος, μια εικόνα, μια πρωτότυπη σκέψη, ένα ποίημα που μοιάζει γνωστό, αλλά που, με μια δεύτερη ανάγνωση, κατανοείται η διαφορετικότητα και η πρωτοτυπία του, ή ακόμα μια νέα, διαυγής και απόκρυφη λεπτομέρεια.
«Η ποίηση του Άγρα, ποίηση λεπτομερειών», γράφει η Ιερωνυμάκη, «μπορεί να ιδωθεί ως ένα ψηφιδωτό. Στο ψηφιδωτό ενός κόσμου που χάθηκε πια, όλες οι ψηφίδες, από τις πιο έντονες και κεντρικές ώς τις πιο άτονες και περιφερειακές, έχουν τη θέση τους στην εικόνα. Ενδέχεται η απουσία ορισμένων να μην αφαιρεί από την αναπαράσταση, η παρουσία όμως ακόμη και των πιο μικρών και των φαινομενικά ασήμαντων την καθιστά πληρέστερη και διαυγέστερη.» Σε κάθε περίπτωση, τα παραλειπόμενα και τα αδημοσίευτα ποιήματα φανερώνουν τον μόχθο, την επιμονή και τη διεισδυτική ματιά ενός πολύπλευρου πνευματικού ανθρώπου, ο οποίος ένιωθε μονίμως να κατακλύζεται από εκείνο το παιδικό θάμβος που τον έκανε να νιώθει πάνω από όλα ποιητής.
Ο Τέλλος Άγρας (καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του Ευάγγελου Ιωάννου) γεννήθηκε στην Καλαμπάκα το 1899. Από το 1911 άρχισε να γράφει τακτικά στη στήλη συνεργασίας συνδρομητών της Διάπλασης με το ψευδώνυμο Τέλλος Άγρας. Η πρώτη του ποιητική δημοσίευση ήταν ο Βράχος. Η συνεργασία του με τη Διάπλαση των Παίδων συνεχίστηκε συστηματικά και ο συνολικός όγκος των νεανικών δημοσιευμάτων του υπήρξε πολύ μεγάλος. Η πρώτη επίσημη παρουσία του στις στήλες της Διάπλασης σημειώθηκε τον Μάη του 1916 με το πεζογράφημα Αποχαιρετισμός. Τη μέρα της Απελευθέρωσης της Αθήνας από τους Γερμανούς ναζί χτυπήθηκε από μια αδέσποτη σφαίρα στον αστράγαλο. Μεταφέρθηκε στον Ευαγγελισμό όπου πέθανε τον Νοέμβρη του 1944.
Ο Τέλλος Άγρας τοποθετείται στους Έλληνες ποιητές του μεσοπολέμου, τους λεγόμενους νεορομαντικούς ή παρακμιακούς (Καρυωτάκης, Κλέων Παράσχος, Ναπολέων Λαπαθιώτης, Κώστας Ουράνης κ.α.). Το ποιητικό του έργο είναι αποτέλεσμα δημιουργικής αφομοίωσης του πνεύματος του γαλλικού συμβολισμού και αισθητισμού αλλά και της ελληνικής ποιητικής παράδοσης από το δημοτικό τραγούδι ως τον Ιωάννη Πολέμη, τον Κωστή Παλαμά, τον Μιλτιάδη Μαλακάση και τον Κωνσταντίνο Καβάφη. Κινήθηκε στα πλαίσια της εσωτερικότητας, της μελαγχολίας, της νοσηρότητας και της απαισιοδοξίας των συγχρόνων του, υιοθέτησε την ειδυλλιακή ενατένιση του παρελθόντος, ωστόσο παράλληλα χάρη στη βαθιά πνευματική του καλλιέργεια αρνήθηκε να παραδοθεί στην απελπισία και αγωνίστηκε να κρατηθεί από την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο. Πρέπει τέλος να σημειωθεί η αξία του κριτικού του έργου που χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη οξυδέρκεια, ευαισθησία, βαθιά γνώση της φιλοσοφίας και επαρκή ενημέρωση για τις σύγχρονές του ευρωπαϊκές θεωρίες της λογοτεχνίας και τον τοποθετεί στην πρωτοπορία της νεοελληνικής κριτικής σκέψης.
