- Γράφει ο Οδυσσέας Διαμάντης
Η ποίηση στην Ελλάδα προσφέρεται σε πληθώρα: πιο πολλοί είναι εκείνοι οι οποίοι γράφουν ποίηση και την επιδεικνύουν από όσους την πονάνε, είτε ως αναγνώστες είτε ως δημιουργοί. Οι αρχαίες Μούσες έχουν λίγους εκλεκτούς εργάτες της Τέχνης που τις τιμούν με έργα φτιαγμένα με σάρκα εκ της σαρκός τους, λόγο ηδύ, τρυφερό, στοχαστικό ή ενίοτε γλυκόπικρο. Ποτέ όμως δεν παύουν να υπάρχουν περιπτώσεις που αξίζει να αγκαλιαστούν από τη μνημοσύνη και να ξεφύγουν από τη φθοροποιό λήθη. Μια τέτοια σεμνή περίπτωση ανάμεσα σε άλλες είναι και η ποίηση της Ουρανίας-Δήμητρας (Ράνιας) Ορφανάκου, όπως αυτή αποκρυσταλλώνεται στην πρόσφατη συλλογή της «Ο ταξιδευτής, μπαλάντα μιας σκιάς», η οποία κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ανεμολόγιο.
Η ποιητική συλλογή, εκ πρώτης όψης, κάνει αναφορά στα μελαγχολικά και μοναχικά ταξίδια ενός ταλαιπωρημένου από τη ζωή ποιητή σε διάφορες χώρες: της αγάπης, της προσμονής, της μοναξιάς, της θλίψης, μεταξύ άλλων. Οφείλει κανείς να είναι ιδιαίτερα παρατηρητικός και ανοιχτός στα ερεθίσματα που κομίζει η δημιουργία της ποιήτριας. Διότι, ήδη από την πρώτη ανάγνωση, καταλαβαίνουμε πως εδώ λαμβάνει χώρα κάτι πιο σύνθετο, διαφορετικό και πρωτότυπο: ο ταξιδευτής της ταξιδεύει θα λέγαμε μόνο κατά φαντασίαν. Επί της ουσίας, πρόκειται για τον ιδεότυπο του ανθρώπου που είναι κλεισμένος σε έναν μικρόκοσμο συμβάσεων και ασφάλειας που προσφέρει μία γνώριμη και στερεοτυπική ταυτότητα.
Ένας «καταραμένος ποιητής» που φτιάχνει μόνος την κατάρα του και την περιφέρει ως τίτλο τιμής: δεν είναι ήδη πολλές και πολλοί αυτοί που θέλουν να γίνουν μία τρίχα από τα μαλλιά του Κέρουακ ή της Πλιαθ ή του Καρυωτάκη και της Γώγου; Η κόλαση δεν είναι οι άλλοι, αλλά ο ίδιος μας ο εαυτός, θα πουν κάποιοι αθυρόστομοι. Όμως, η ίδια η ποιήτρια, όντας βαθιά προβληματισμένη και σκεπτόμενη πάνω στη σχέση του ανθρώπου και του καλλιτέχνη ειδικότερα με την τέχνη, κομίζει μία απελευθερωτική πολυφωνία: η ειρωνεία προς το χούι των κατ’ εξακολούθηση καταραμένων εναλλάσσεται με ειλικρινείς και βαθιούς προβληματισμούς για τη σχέση του ίδιου ποιητικού υποκειμένου με τα βιώματά του. Τα ποιήματα που αναφέρονται στο ταξίδι του πρωταγωνιστή (ή της πρωταγωνίστριας) έχουν διπλές αναγνώσεις, όπως η ζωή: από κοντά μοιάζουν τραγικές εξομολογήσεις, από μακριά με κωμωδία, όπως έχει αναφέρει εύστοχα σε συνέντευξή του ο εξαιρετικός ηθοποιός Ρόουαν Άτκινσον.
Η συλλογή, διόλου τυχαία, κλείνει με ένα μικρό πεζό κείμενο, γεμάτο λυρισμό και συγκινησιακή φόρτιση, σαν μία εξήγηση περί του πώς ξεκίνησαν τα ποιητικά ταξίδια του ταξιδευτή. Βλέπουμε εδώ τον άνθρωπο που δεν διεκδικεί η επιθυμία και η φαντασία να γίνουν πραγματικότητα και αφήνει τον έρωτα και την αγάπη να φύγουν σε άλλα μέρη, στρεφόμενος στη θάλασσα, αποξενωμένος από τα ίδια τα ιδανικά που μετατρέπει σε ποιητικό λόγο. Τουλάχιστον, αυτή είναι μία από τις αναγνώσεις που θα μπορούσε να έχει το συγκεκριμένο επίμετρο. Έκαστος πράττει και διάγει βίο κατά τον δαίμονα εαυτού.
«Να ταξιδεύεις πάντα για να βρίσκεις τον εαυτό σου»: με την επωδό αυτήν αποκαλύπτεται ο διάλογος με τις μεγάλες αφηγήσεις και τα σχήματα του ελληνικού ποιητικού λόγου της δεκαετίας του 1930, τον Καβάφη μα και τη σημερινή μεταμοντέρνα γραφή. Ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος σε μέρος του ποιητικού έργου της Ορφανάκου δεν είναι ντεμοντέ, όπως ονομάζει ένα εκ των ποιημάτων της, αλλά έρχεται με ορμή και θέρμη να υπενθυμίσει τη μνήμη, τις ρίζες του ποιητή, σε μία εποχή που αμφισβητεί κάθε μορφή αλήθειας και θεμελίου. Και ένα θεμέλιο κάθε ανθρώπου είναι οι αναμνήσεις από όσα πρόσωπα και πράγματα έχει πάρα πολύ αγαπήσει, τα οποία, όπως μας υπενθυμίζει γεμάτη ελπίδα η γραφή της Ορφανάκου, δεν πεθαίνουν, διότι:
Αυτοί που αγαπήσαμε
δε μας εγκαταλείπουν
τους κουβαλάμε μέσα μας
μ’ αγκίστρι καρφωμένους
χαϊδεύουνε τις σκέψεις μας
σ’ ώρες απελπισίας
φυτεύοντας χαμόγελα
σ’ ερημωμένα χείλη».
*Ο Οδυσσέας Διαμάντης είναι Ψυχολόγος και μεταφραστής, Υποψήφιος Διδάκτωρ στο ΕΚΠΑ.
