Γράφει ο Βασίλης Τακτικός
Η χάραξη εξωτερικής πολιτικής βασισμένη στον ρεαλισμό και στα οικονομικά συμφέροντα ενός κράτους υπήρξε ιστορικά το θεμέλιο της ορθολογικής διπλωματίας. Στον αντίποδα, η δαιμονοποίηση του αντιπάλου, η υιοθέτηση μιας ρατσιστικής ρητορικής και η έμμεση αποδοχή ακραίων, ναζιστικών προσεγγίσεων χαρακτηρίζουν την ανορθολογική πολιτική. Μια πολιτική που οδηγεί σε αυτοκαταστροφικές επιλογές, όπως αυτές που παρατηρούνται σήμερα στην Ευρώπη σε σχέση με τη Ρωσία. Οι ευρωπαϊκές ελίτ, εγκλωβισμένες σε έναν ιδεολογικό αντικομμουνισμό και μεταψυχροπολεμικό φόβο, «πυροβολούν τα πόδια τους» επιλέγοντας την αντιπαράθεση έναντι της συνεργασίας.
Οικονομικά συμφέροντα έναντι ιδεολογικών προκαταλήψεων
Για δεκαετίες, οι σχέσεις Ευρώπης και Ρωσίας στηρίζονταν στην αμοιβαία εξυπηρέτηση οικονομικών συμφερόντων. Η Ρωσία εξασφάλιζε στην Ευρώπη φθηνή ενέργεια και πρώτες ύλες, γεγονός που ενίσχυε την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα στη διεθνή αγορά. Με την έναρξη της ουκρανικής σύγκρουσης, οι σχέσεις αυτές διαρρήχθηκαν, με αποτέλεσμα την αποκοπή της Ευρώπης από ρωσικές ενεργειακές ροές και την εκτίναξη του κόστους ζωής, της παραγωγής και του πληθωρισμού.
Εύλογα προκύπτει το ερώτημα: Ποιος ωφελείται από τη ρήξη αυτή; Οι λαοί των ευρωπαϊκών χωρών ασφαλώς όχι. Αντιθέτως, η υιοθέτηση μιας ρητορικής ρωσοφοβίας φαίνεται να εξυπηρετεί τις πολιτικές φιλοδοξίες διευθυντικών ελίτ που επιδιώκουν να επανεκλεγούν, καλλιεργώντας έναν κατασκευασμένο «εχθρό» που ενώνει το εκλογικό σώμα υπό το φόβο της εξωτερικής απειλής.
Η αντίφαση των «ευρωπαϊκών αξιών»
Το αφήγημα των ευρωπαίων ηγετών ότι βρίσκονται «στη σωστή πλευρά της ιστορίας» ενισχύει μια σχεδόν μεταφυσική αντίληψη περί ηθικής υπεροχής. Επιδιώκουν να παρουσιάσουν τη συνέχιση του πολέμου ως έναν αγώνα υπέρ της ειρήνης και της δημοκρατίας. Ωστόσο, την ίδια στιγμή υποστηρίζουν ένα καθεστώς όπως αυτό του Ζελένσκι στην Ουκρανία, το οποίο έχει περιορίσει θεμελιώδεις ελευθερίες, στηρίζεται σε εθνικιστικά και ακραία στοιχεία (όπως το Τάγμα Αζόφ) και έχει επιδοθεί σε συστηματική καταστολή μειονοτήτων και πολιτικών αντιπάλων.
Το παράδοξο γίνεται ακόμη πιο έντονο αν αναλογιστεί κανείς ότι οι ίδιες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις συνεργάζονται στενά με αυταρχικούς ηγέτες, όπως ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν της Τουρκίας, ο οποίος έχει φυλακίσει χιλιάδες δημοσιογράφους, ακαδημαϊκούς και μέλη της αντιπολίτευσης. Αυτή η επιλεκτική ευαισθησία αποδομεί κάθε αφήγημα περί «αρχών και αξιών» και αναδεικνύει τη γεωπολιτική υποκρισία.
Η αμερικανική μεταστροφή και το ευρωπαϊκό τέλμα
Στον αντίποδα, οι Ηνωμένες Πολιτείες υπό την προεδρία Τραμπ ξεκίνησαν ήδη μια στροφή προς την ρεαλιστική εξωτερική πολιτική, δίνοντας προτεραιότητα στα οικονομικά τους συμφέροντα και αποφεύγοντας τις πολεμικές εμπλοκές. Η λογική του «πρώτα η Αμερική» (America First) αποτέλεσε μια προσπάθεια επαναπροσδιορισμού της παγκόσμιας ηγεμονίας των ΗΠΑ όχι μέσω της ιδεολογικής επιβολής αλλά της οικονομικής υπεροχής.
Αντιθέτως, η Ευρώπη επιμένει σε μια στάση αυτοκαταστροφικού ηθικισμού, αγνοώντας τις συνέπειες στην καθημερινότητα των πολιτών της. Το κόστος αυτής της στρατηγικής γίνεται ήδη αισθητό: η αποβιομηχάνιση, η ενεργειακή φτώχεια, η πολιτική αποσταθεροποίηση και η άνοδος των άκρων είναι ορατές συνέπειες μιας πολιτικής που δεν εδράζεται πλέον στον ορθολογισμό αλλά στην ιδεολογική τύφλωση.
Συμπεράσματα: Ανάγκη για μια νέα ευρωπαϊκή γεωπολιτική
Η δαιμονοποίηση της Ρωσίας και η συστηματική ρωσοφοβία μπορεί να αποφέρουν βραχυπρόθεσμα πολιτικά οφέλη για τις κυβερνώσες ελίτ της Ευρώπης. Ωστόσο, μακροπρόθεσμα, αυτή η στρατηγική υπονομεύει την κοινωνική συνοχή, την οικονομική σταθερότητα και την ανεξαρτησία της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής. Η κρίση στην Ουκρανία ανέδειξε περισσότερο από ποτέ την ανάγκη για μια ειλικρινή, ρεαλιστική και πολυδιάστατη ευρωπαϊκή διπλωματία.
Η επιστροφή στον ορθολογισμό, με γνώμονα το συμφέρον των λαών και όχι τις φοβικές εμμονές των ηγεσιών, αποτελεί επιτακτική ανάγκη. Η Ευρώπη χρειάζεται λιγότερη ιδεολογία και περισσότερη στρατηγική — λιγότερη ρητορική πολέμου και περισσότερη διπλωματία ειρήνης.
*Ο Βασίλης Τακτικός είναι πολιτικός αναλυτής και συγγραφέας βιβλίων κοινωνικής οικονομίας. Είναι συντονιστής του Πανελλήνιου παρατηρητηρίου και δικτύου αλληλέγγυας οικονομίας και βασικός εισηγητής στα συνέδρια του χώρου. Τελευταία αρθρογραφεί στις ιστοσελίδες: i‑loveathens.gr,
