- ΣΙΜΟΣ ΑΝΔΡΟΝΙΔΗΣ
Οι πρώην βουλευτές του κόμματος του Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς-Προοδευτική Συμμαχία που εν προκειμένω αποχώρησαν από το κόμμα και προχωρούν στη συγκρότηση νέας Κοινοβουλευτικής Ομάδας, προχώρησαν στην ανακοίνωση του ονόματος της νέας πολιτικής τους κίνησης. Και ποιο είναι το όνομα αυτής; ‘Νέα Αριστερά.’
Ο M. Kern είναι αυτός που έχει αναλύσει επισταμένως την λειτουργία και την επίδραση που έχουν αποκτήσει σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους τα λεγόμενα «συνθήματα επιχειρημάτων» και τα «συνθήματα εικόνας».1
Σε αυτό το πλαίσιο, ορμώμενοι από αυτή την τυπολογική και πολιτική-συνθηματολογική διάκριση, θα επισημάνουμε θεωρητικώ τω τρόπω, πως η επιλογή του ονόματος ‘Νέα Αριστερά’ αντλεί στοιχεία τόσο από τα περισσότερο παραδοσιακά «συνθήματα επιχειρημάτων», όσο και από τα περισσότερο μετα-νεωτερικά «συνθήματα εικόνας». Και τι εννοούμε λέγοντας κάτι τέτοιο;
Εννοούμε πως η ονομασία ‘Νέα Αριστερά’ αφενός μεν αναδεικνύει στην επιφάνεια, και μάλιστα, εναργώς, την πολιτικοϊδεολογική στράτευση των μελών στην Αριστερά (‘είμαστε ταγμένοι στην Αριστερά’ ή αλλιώς, ‘υπηρέτες της μόνης ανθρωπιστικής ιδεολογίας’), και, αφετέρου, εμπεριέχει εντός της την εικόνα.
Ένα σύμβολο που θυμίζει βέλος και δείχνει ξεκάθαρα προς τα Αριστερά (‘που αλλού θα μπορούσε να δείξει’; )2 προς την μόνη πολιτική ‘εναλλακτική,’ στο εγκάρσιο σημείο όπου το σύμβολο αυτό μπορεί να προσεγγιστεί και διαφορετικά.
Δηλαδή, ως ένας ‘άνθρωπος’ (η εμφανής βούλα πάνω από το βέλος) που κινείται προς τα Αριστερά. Υπό αυτό το πρίσμα, θα τονίσουμε πως η συγκεκριμένη εικόνα φέρει εντός της όχι τμήμα της ιδεολογίας του νέου κόμματος, αλλά, αντιθέτως, την ιδεολογία του εν συνόλω, υπονοώντας πολλά περισσότερα για τον αυτο-προσδιορισμό τους από ότι θα έκαναν αναλύσεις πολλών σελίδων.
Ποιοι μπορεί να είναι όμως εκείνοι οι παράγοντες ή οι λόγοι που κατέστησαν εφικτή την επιλογή του ονόματος ‘Νέα Αριστερά’;3 Ας το δούμε αναλυτικότερα. Ο πρώτος λόγος έχει σχέση με το γεγονός πως μέσω αυτής της επιλογής, κατασκευάζεται (ο στόχος είναι να καταστεί και λειτουργική) η αντίθεση μεταξύ ‘Νέας’ (βλέπε το νέο κόμμα) και ‘Παλαιάς’ Αριστεράς’, η οποία περιλαμβάνει τρεις επιμέρους εκφράσεις.
Την ‘Παλαιά Αριστερά’ τύπου ΣΥΡΙΖΑ που εντός ολίγου, υπό την ηγεσία του Στέφανου Κασσελάκη, θα μετατραπεί σε ‘μη-Αριστερά,’ που δεν έχει ΄τίποτε ουσιαστικό να προσφέρει στον ‘αγώνα’ για την πτώση της Δεξιάς κυβέρνησης Μητσοτάκη.’
Δεύτερον, την ‘Παλαιά Αριστερά’4 τύπου Κομμουνιστικού Κόμματος που συν τοις άλλοις είναι ‘δογματική’ και καθ’ όλα ‘παρωχημένη’ και ‘εκτός πραγματικότητας’. Και, τρίτον, την ‘Παλαιά Αριστερά’, την οποία εκφράζουν ακραίες οργανώσεις της εξω-κοινοβουλευτικής Αριστεράς, τα μέλη των οποίων διακινούν μονίμως ‘ανεδαφικές προτάσεις.’ Ο δεύτερος λόγος για τον οποίο κατέστη εφικτή η επιλογή αυτού του ονόματος, άπτεται του «πλεονεκτήματος»,5 κατά τον Panebianco, που μπορεί να προσφέρει ένα τέτοιο όνομα.
Περισσότερο ‘σύνθετες’ (αν είναι δόκιμος αυτός ο γλωσσικός όρος), ονομασίες και όχι ακρωνύμια, έχουν το πλεονέκτημα πως αποκαλύπτουν εξ αρχής πολλά για την ιδεολογία του κόμματος και για τις κατευθύνσεις του, με το σύμβολο ή τα διάφορα σύμβολα να μπορεί να συνδράμει σε αυτό.
Έτσι, οι ενδιαφερόμενοι πολίτες και όχι αναγνώστες, δεν χρειάζεται να αφιερώσουν επιπλέον χρόνο ώστε να διαβάσουν ‘πίσω’ από το ακρωνύμιο και να καταλάβουν ‘το τι αυτό δηλώνει’.6 Το σύμβολο το οποίο μετατρέπεται σε πρωταρχικό σημαίνον, αρκετές φορές συμπληρώνει ‘κενά,’ αμβλύνει την αμφισημία που εδώ βέβαια δεν υπάρχει, κατευθύνοντας τον πολίτη και προσανατολίζοντας την σκέψη του.
Εάν ο πυρσός της Νέας Δημοκρατίας συμβολίζει την φωτιά που ‘έρχεται να κάψει το παρελθόν ανοίγοντας δρόμο για το μέλλον,’ τότε, το σύμβολο της ‘Νέας Αριστεράς,’7, έρχεται να ‘δείξει’ το ποια είναι ‘η κατεύθυνση που πρέπει να λάβουν η χώρα και η κοινωνία.’
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι εμπνευστές αυτής της ονομασίας, παραφράσουν όσο χρειάζεται το γνωστό απόσπασμα από το ποίημα του Ισπανού ποιητή Αντόνιο Ματσάδο: ‘Διαβάτη, δεν υπάρχει δρόμος, τον δρόμο τον φτιάχνεις’. Η παραλλαγή εδώ είναι η ακόλουθη. ‘Πολίτη, τον δρόμο τον φτιάχνεις περπατώντας στα Αριστερά. Κοίταξε το ανθρωπάκι του τίτλου μας.’
Ο τρίτος λόγος που εντοπίζουμε, έχει να κάνει με το ό,τι οι βουλευτές και τα στελέχη του μόνο σε έναν τέτοιο τίτλο θα μπορούσαν να ομονοήσουν και να συμφωνήσουν εύκολα. Σε έναν τίτλο που θα περιέχει σε κεντρική θέση τον χαρακτηρισμό ‘Αριστερά.’ Οτιδήποτε άλλο, τέθηκε εκτός συζήτησης.
Και, ο τέταρτος λόγος, αφορά το ό,τι τα μέλη και οι βουλευτές του, δεν ήθελαν να συνδεθεί το νέο κόμμα με έναν τίτλο ή με μία ονομασία τύπου ‘Αριστερά Μπροστά’ που φέρει χωροταξικό περιεχόμενο και λιγότερο πολιτικό. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ανησύχησαν πως μπορεί κάποιοι Αριστεροί ψηφοφόροι, να τους συνδέσουν, ου μην να τους ‘ταυτίσουν’ με τον ‘απολιτικό’ και new age ΣΥΡΙΖΑ του Στέφανου Κασσελάκη, και όχι με ένα νέο και απολύτως πολιτικό και Αριστερό-Ριζοσπαστικό εγχείρημα.
Ευρύτερα ομιλώντας όμως, θα υπογραμμίσουμε πως ο τίτλος είναι ανέμπνευστος, αρκούντως συμβατικός ή κοινότοπος. Πράγμα που σημαίνει πως καθίσταται εκ των προτέρων δύσκολο να κινητοποιήσει και να συνεγείρει.8
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Βλέπε σχετικά, Kern, M., 30-Second Politics: Political Advertising in the Eighties,’ Praeger, New York, 1989, σελ. 480.
2 Θεωρητικώ τω τρόπω, αυτή η ‘στροφή’ προς τα ‘Αριστερά’ φανερώνει την βαθιά απέχθεια που μοιράζονται οι βουλευτές και τα στελέχη του νέου πολιτικού φορέα, προς ότι σχέση με την αποκαλούμενη ‘Δεξιά.’ Θα μπορούσαμε βέβαια να το θέσουμε και διαφορετικά, ξεκινώντας την ανάλυση μας με την διατύπωση μίας υποθέσεως εργασίας. Έτσι λοιπόν, εν είδει υποθέσεως εργασίας, θα υποστηρίξουμε πως στην ιδεολογία και στις αφηγήσεις των βουλευτών και των στελεχών του εγγράφεται με σαφήνεια η παρωχημένη διάκριση μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς. Αυτή η διάκριση καθίσταται η βάση ή αλλιώς, το ‘πλαίσιο’, εντός του οποίου οργανώνονται και αναπτύσσονται μία σειρά από αντιθέσεις πολιτικοϊδεολογικού περιεχομένου. Αντίθεση πρώτη, ‘δεν επιθυμούμε να έχουμε και δεν έχουμε καμία σχέση με την βασικότερη Μεταπολιτευτική πολιτική έκφραση της Δεξιάς, που είναι το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας’. Αντίθεση δεύτερη, ‘εμείς στρίβουμε ή κοιτάμε Αριστερά και δεν έχουμε καμία σχέση με την ‘καθεστωτική Νέα Δημοκρατία του Κυριάκου Μητσοτάκη ούτε και επιθυμούμε να αποκτήσουμε.’ Παράλληλα, εμβαθύνοντας περαιτέρω, θα υπογραμμίσουμε πως η απεύθυνση Αριστερά (όχι στο ‘Κέντρο’) δείχνει πως το νέο πολιτικό κόμμα δεν αρκείται να προβάλλει την αντίθεση του μόνο στη Νέα Δημοκρατία και ότι αυτή εκφράζει. Αντιθέτως, δείχνει την εναντίωση του και την πολιτικοϊδεολογική του απέχθεια προς την αποκαλούμενη ‘Άκρα Δεξιά’ (για την ’οικονομία’ της ανάλυση μας θα κάνουμε χρήση αυτού του όρου), η οποία δεν ονομάζεται ρητά. Δεν παύει όμως να υπονοείται: ‘Ως ριζοσπάστες Αριστεροί μαχόμαστε διαρκώς την Άκρα Δεξιά και τις διάφορες εκφάνσεις της’. Ως προς αυτό, έχουμε να κάνουμε δύο επιπλέον παρατηρήσεις: Πρώτον, παρατηρούμε την για πρώτη φορά την μετα-πανδημική περίοδο, συγκρότηση ενός καταστατικά αντι-ακροδεξιού πολιτικού κόμματος που επιθυμεί να διεκδικήσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην κεντρική πολιτική σκηνή. Και, δεύτερον, την συγκρότηση του και ως «εμπόλεμο κόμμα», για να παραπέμψουμε στην ανάλυση του Ρ. Μίχελς, το οποίο, για να επιτύχει έναν εκ των πλέον βασικών του στόχων που είναι η επιτυχημένη ‘αντιμετώπιση’ της ‘επάρατης,’ κατά τα στελέχη του, ‘Άκρας Δεξιάς,’ είναι πρόθυμο να «στρατολογήσει συστηματικά πειθαρχημένους και αποφασισμένους «αγωνιστές», για να παραφράσουμε ελαφριά τον Ευθύμη Παπαβλασόπουλο. Και ως Αριστερό κόμμα ‘που σέβεται τον εαυτό του,’ δεν ομνύει παρά στην απλοϊκή έκφραση ‘Άκρα Δεξιά.’ Βλέπε και, Μίχελς, Ρόμπερτ., ‘Κοινωνιολογία των πολιτικών κομμάτων στη σύγχρονη Δημοκρατία,’ Εκδόσεις Γνώση, Αθήνα, 1977. Και, Παπαβλασόπουλος, Ευθύμης., ‘Η ανασυγκρότηση του ελληνικού συντηρητισμού: η οργάνωση της Νέας Δημοκρατίας 1974-1993,’ Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2004, σελ. 129, Διαθέσιμη στο: Διατριβή: Η ανασυγκρότηση του ελληνικού συντηρητισμού: η οργάνωση της Νέας Δημοκρατίας 1974-1993 – Κωδικός: 14939 (ekt.gr)
3 Όλοι όσοι ‘εμπνεύστηκαν’ αυτή την ονομασία, απέκλιναν από την Μεταπολιτευτική πολιτική παράδοση που θέλει να επιλέγονται, για την ονοματοδοσία κομμάτων, εύηχα ή μη και ευκολοδιάβαστα ακρωνύμια, με πιο γνωστό και επιτυχημένο το ‘ΠΑΣΟΚ,’ ήτοι το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα. Ακόμη και σήμερα, πολύ λίγοι, μεταξύ αυτών και πολιτικοί επιστήμονες, αποκαλούν το ‘ΠΑΣΟΚ’ ως Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα. Ακόμη και σήμερα, πολύ λίγοι γράφουν στις αναλύσεις τους ‘Το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα,’ κάτι που συνιστά ισχυρή ένδειξη της επιτυχημένης καθιέρωσης του brand ‘ΠΑΣΟΚ’ και στην πολιτική σκηνή εν στενή εννοία, και στη δημόσια σφαίρα εν ευρεία εννοία. Περισσότερο πιθανό είναι να εντοπίσει κάποιος ενδιαφερόμενος αναγνώστη ολόκληρο το όνομα που είναι ‘Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα’ σε κάποια πτυχιακή ή μεταπτυχιακή εργασία, και μάλιστα στην εισαγωγή της. Εκτιμούμε, θεωρητικώ τω τρόπω, πως η επιλογή του τίτλου ‘Νέα Αριστερά,’ εγγράφει εν τοις πράγμασι τον νεότευκτό πολιτικό φορέα σε εκείνη την Μεταπολιτευτική πολιτική-κομματική παράδοση που θέλει να επιλέγονται για την ονοματοδοσία όχι ακρωνύμια (το ‘Σπαρτιάτες’ σαφώς και δεν μπορεί να θεωρηθεί ακρωνύμιο), όσο περισσότερο συμπυκνωμένες και ‘φορτισμένες’ πολιτικοϊδεολογικά και αξιακά, εκφράσεις ή ονόματα, εκεί όπου το βασικότερο εξ αυτών καθίσταται το όνομα ‘Νέα Δημοκρατία’. Μεταπολιτευτικά άλλωστε, η ίδια καλλιέργησε την τάση της επιλογής όρων και εκφράσεων, και όχι ακρωνυμίων. Η επιλογή του ονόματος ‘Νέα Δημοκρατία,’ αντανακλά ευκρινώς την πρόθεση του ιδρυτή της και σειράς στελεχών της, να δείξουν πως από την μία πλευρά το νέο κόμμα και διαφοροποιείται αισθητά από την ‘παλαιά,’ ήτοι την προ-δικτατορική Δημοκρατία, και, από την άλλη, πως είναι αυτό που επιθυμεί σφόδρα να συμβάλλει στην εμπέδωση και ανάπτυξη αυτής της ‘Νέας Δημοκρατίας’ που έχει προκύψει μετά την πτώση της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Πιο πάνω, έγινε λόγος για το ό,τι η επιλογή του τίτλου ‘Νέα Αριστερά’ με κεφαλαία γράμματα βέβαια, έγινε και για να δειχθεί η αντίθεση με την ιστορική, Μεταπολιτευτική ‘Δεξιά.’ Σε αυτό ακριβώς το σημείο της ανάλυσης μας, εντοπίζουμε και την εν τοις όροις αντίφαση. Και ποια είναι αυτή; Παρά την εκ-πεφρασμένη και στον τίτλο αντίθεση, η ‘Νέα Αριστερά’ εγγράφεται σε εκείνη την ονοματολογική παράδοση που Μεταπολιτευτική την εγκαινιάζει η Νέα Δημοκρατία, την οποία έχει σπεύσει να χαρακτηρίσει ως τον ‘σημαντικότερο πολιτικό της αντίπαλο.’ Άρα, η ‘Νέα Αριστερά,’ ως προς το όνομα και τις παράλληλες προεκτάσεις του, λειτουργεί ως κόμμα «προεχόντως συγκλιτικό», κατά την ανάλυση του Α. Ι.Δ. Μεταξά. Βλέπε και, Μεταξάς, Α. Ι.Δ., ‘Συγκλιτικά κόμματα και αποσυγκλιτικές αντιστάσεις,’ Εκδόσεις Σάκκουλας, Αθήνα, Τόμος 1, Αθήνα, 1998, σελ. 11.
4 Τι μπορούμε να περιμένουμε άμεσα από το νέο πολιτικό κόμμα; Την συμμετοχή των μελών του σε «δημόσιες κινητοποιήσεις», κατά την επιτυχημένη έκφραση του άλλοτε προέδρου του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας, Ευάγγελου Αβέρωφ. Ακριβώς διότι ‘μόνο’ με αυτόν τον τρόπο θα γίνει από ‘όλους αντιληπτή η ‘Αριστεροσύνη’ των βουλευτών και των μελών του. Τι άλλο θα μπορούσαμε να περιμένουμε; Την σταδιακή διαμόρφωση αφηγήσεων ή αφηγημάτων τα οποία να αποκαλύπτουν το ποια κοινωνικά στρώματα επιδιώκει να εκπροσωπήσει πολιτικά το νέο κόμμα. Και εντός αυτών των αφηγημάτων, δεν θα επιφυλαχθεί καμία θέση, συμβολικά και μη, σε ό,τι ο Ευθύμης Παπαβλασόπουλος προσδιορίζει ως «σιωπηλούς νοικοκυραίους» (ας θυμηθούμε και την διεισδυτική, περί των ‘νοικοκυραίων’ και της κουλτούρας τους, μελέτη του Νίκου Ποταμιάνου). Αυτή η διαπίστωση μας προσφέρει την ευκαιρία να ισχυρισθούμε πως ήδη υπάρχει μία κατηγορία εκφράσεων που έχει χρησιμοποιήσει ο Στέφανος Κασσελάκης, μία σειρά αναλύσεων του (βλέπε αυτή στον ΣΕΒ), που χαρακτηρίζονται (ας μην πούμε νοηματοδοτούνται) από τα μέλη του νέου κόμματος ως ‘σκουπίδια’ και μόνο ως ‘σκουπίδια’. Ως εκ τούτου, ουδείς θα σπεύσει να τα οικειοποιηθεί, με οποιονδήποτε τρόπο και για οποιονδήποτε λόγο. Βλέπε και, Παπαβλασόπουλος, Ευθύμης., ‘Η ανασυγκρότηση του ελληνικού συντηρητισμού: η οργάνωση της Νέας Δημοκρατίας 1974-1993….ό.π. Αβέρωφ, Ευάγγελος, ‘Δηλώσεις στην εφημερίδα Το Βήμα,’ 19/12/1982. Βλέπε και, Ποταμιάνος, Νίκος., ‘Οι Νοικοκυραίοι. Μαγαζάτορες και βιοτέχνες στην Αθήνα, 1880-1925,’ Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2016.
5 Βλέπε σχετικά, Panebianco, A., ‘Political parties: Organization and power,’ Cambridge, Cambridge University Press, 1988.
6 Το ακρωνύμιο ‘ΠΑΣΟΚ’ βέβαια, δεν κατάφερε να ‘αποκρύψει’ και να ‘αποφορτίσει’ πολιτικοϊδεολογικά, τον όρο ‘σοσιαλιστικό’.
7 Ποια η σχέση ή αλλιώς, ποιες μπορεί να είναι οι επιρροές από το ‘ρεύμα’ σκέψης και πολιτικής δράση που αναπτύχθηκε σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1960 και αποκλήθηκε ‘Νέα Αριστερά’; Να ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα, από θεωρητική σκοπιά.
8 Ένα βασικό του μειονέκτημα, το οποίο είναι σημαντικό εφόσον μιλάμε για ένα κόμμα που τοποθετείται στα Αριστερά του κομματικού-πολιτικού spectrum, είναι πως το όνομα που έχει επιλεγεί, από την στιγμή όπου δεν είναι ακρωνύμιο, δεν μπορεί εύκολα να αποτελέσει ‘πρώτη ύλη’ για την διαμόρφωση συνθημάτων, όπως συνέβη, για παράδειγμα, και με το ΚΚΕ και με τον ΣΥΡΙΖΑ την περίοδο όπου αυτό το κόμμα διεκδικούσε την κυβερνητική εξουσία. Και όχι μόνο αυτό. Με βάση το ακρωνύμιο ‘ΣΥΡΙΖΑ’, που δεν είναι βέβαια ιδιαίτερα εύηχο, δημιουργήθηκαν εκ του μηδενός λογοπαίγνια, πράγμα που δεν συνηθίζεται στην Μεταπολιτευτική κομματική-πολιτική κουλτούρα. Μπορούμε να θυμηθούμε το περιώνυμο ‘ΣΥΡΙΖΑ-Podemos Venceremos.’ Γρήγορα αυτό το λογοπαίγνιο ξεχώρισε εντός του εν Ελλάδι συνθηματολογικού ‘χάρτη,’ διότι και φανέρωνε τις ήδη συντελεσθείσες πολιτικές και εκλογικές μεταβολές που είχαν λάβει χώρα στην Ελλάδα και στην Ισπανία, και, έπειθε ‘δύσπιστους’ πως δύο Αριστερά (και λαϊκιστικά) πολιτικά κόμματα, ήσαν προ των ΄πυλών’ της εξουσίας. Η ένταση με την οποία το τραγουδούσαν οπαδοί του ΣΥΡΙΖΑ τρόμαζε και απωθούσε. Θεωρητικά, τότε εντοπίζουμε τις απαρχές συγκρότησης του αντι-ΣΥΡΙΖΑ μετώπου. Αυτό καθαυτό το λογοπαίγνιο-σύνθημα, ‘τρόμαξε’ (η ένταση και το πάθος με το οποίο το φώναζαν, ‘ξύπνησε’ και τους έκανε να συνειδητοποιήσουν τι διακυβευόταν πλέον) πολλούς Κεντρώους και μετριοπαθείς πολίτες, ωθώντας τους να κινητοποιηθούν ώστε, όχι να εμποδίσουν την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία, κάτι που είχε ήδη διαφανεί και ήσαν δύσκολο να εμποδιστεί, αλλά, να αποτρέψουν το ενδεχόμενο να διαμορφώσει στο εγγύς μέλλον τους όρους μίας πολιτικής ηγεμονίας που θα του επιτρέψει να κυβερνά για πολλά χρόνια.
