ΣΙΜΟΣ ΑΝΔΡΟΝΙΔΗΣ
Με αφορμή την συμπλήρωση πενήντα ετών από την πραγματοποίηση της βάρβαρης Τουρκικής στρατιωτικής εισβολής στην Κύπρο, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης επισκέφθηκε την Κυπριακή Δημοκρατία, όπου και παρέστη στις εκδηλώσεις μνήμης που εν προκειμένω έλαβαν χώρα.
Παράλληλα, στο βόρειο και κατεχόμενο τμήμα του νησιού, βρέθηκε και ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος συμμετείχε στις ‘πανηγυρικές’ στρατιωτικές εκδηλώσεις για τα πενήντα χρόνια από την Τουρκική στρατιωτική εισβολή και κατοχή του βόρειου τμήματος του νησιού.
Θεωρητικώ τω τρόπω, θα επισημάνουμε πως με αφορμή την ταυτόχρονη επίσκεψη των δύο ηγετών στην Κύπρο, αφενός μεν τίθενται σε ‘σύγκρουση’ (αυτομάτως, θα λέγαμε), δύο εκ διαμέτρου αντίθετες αφηγήσεις για το τι έλαβε χώρα στο νησί το καλοκαίρι του 1974,1 και, αφετέρου δε, ενεργοποιείται εκ νέου η ιστορική μνήμη.
Στο εγκάρσιο σημείο όπου οι αφηγήσεις και δη οι ιστορικές αφηγήσεις περί ‘εισβολής’ και ‘κατοχής’ μεγάλου τμήματος του νησιού αντιπαρατίθενται με τις Τουρκικές-Τουρκοκυπριακές αφηγήσεις περί ‘απελευθέρωσης’ των Τουρκοκυπρίων και της εξασφάλισης της ‘αξιοπρέπειας τους’.2
Εν είδει υποθέσεως εργασίας, θα υποστηρίξουμε πως ουκ ολίγοι Ελληνοκύπριοι (μπορούμε να συμπεριλάβουμε σε αυτούς και τον πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκο Χριστοδουλίδη; ), ομνύουν στην έννοια της «ενθύμησης»3 (zakhor), σύμφωνα με την διατύπωση του Yosef Hayim Yerushalmi.
Και τι σημαίνει κάτι τέτοιο; Σημαίνει, πολύ απλά, πως ειδικά μία συγκεκριμένη περίοδο (μήνας Ιούλιος), θυμούνται ‘τα πάντα’, ώστε να μην κινδυνεύσουν να ‘ξεχάσουν’ το τι συνέβη τότε.
Θυμούνται τα ‘πάντα’ ώστε, ειδικά οι Ελληνοκύπριοι παλαιότερων γενεών, να μπορέσουν να αφηγηθούν όσο πιστότερα γίνεται στους επιγόνους τους, το τι συνέβη το καλοκαίρι του 1974.
Εμβαθύνοντας περισσότερο στην ανάλυση μας, θα πούμε πως οι συχνές αναφορές Τούρκων και Τουρκοκύπριων αξιωματούχων στο γεγονός της Τουρκικής στρατιωτικής εισβολής στην Κύπρο το 1974 (Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και Ερσίν Τατάρ), όπως επίσης και ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουν το γεγονός αυτό, εμποδίζουν πολλούς Ελληνοκύπριους από το να ξεχάσουν.4 Και σαφώς, οι μνημονικές αναφορές κατέλαβαν περίοπτη θέση στην ομιλία του πρωθυπουργού.
Και τι μένει από όλες αυτές τις επικλήσεις της μνήμης; Η διαρκής προσπάθεια για την αναζήτηση (ή για την κατασκευή) ‘ηρώων’ που να αντιστάθηκαν στον ‘Αττίλα’, προασπίζοντας το Κυπριακό έδαφος.
Για αυτόν τον λόγο κάθε χρόνο, παραμονές της ‘επετείου,’ πληθαίνουν τα δημοσιεύματα και τα αφιερώματα στον έντυπο και στον ηλεκτρονικό τύπο5 σε αξιωματικούς και σε στρατιώτες (ως επί το πλείστον Ελλαδίτες), που υπερασπίστηκαν το Κυπριακό έδαφος και έχασαν την ζωή τους ηρωικά.
Η ‘ηρωοποίηση’ δεν απαλύνει τον πόνο για την απώλεια εδάφους, ζωών και υπαρχόντων. Μπορεί και καθησυχάζει όμως, καθότι, με αυτόν τον τρόπο, πολλοί πιστεύουν πως η Κύπρος ούτε ‘κείται μακράν’ ούτε όμως και ‘έπεσε δίχως τουφεκιά’.
Και το πλέον χαρακτηριστικό άρθρο είναι αυτό του Μανώλη Καλατζή για λογαριασμό της εφημερίδας ‘Πρώτο Θέμα.’ Διαβάζοντας το άρθρο συναντάμε πολλά ονόματα Ελλαδιτών αξιωματικών που πολέμησαν στην Κύπρο το καλοκαίρι του 1974.
Κινούμενοι θεωρητικά, θα εντάξουμε το άρθρο αυτό στην κατηγορία των ‘ιστορικών άρθρων’, ήτοι των άρθρων εκείνων που έχουν ως στόχο να ‘αφυπνίσουν’ και να υπερβούν την διαδεδομένη, στα καθ’ ημάς, αντίληψη πως σε ό,τι έχει να κάνει με την Κύπρο και την Τουρκική στρατιωτική εισβολή του 1974, ‘όλα τα σκέπασε η λήθη’.6
Και πως όλοι όσοι αντιστάθηκαν ‘ξεχάστηκαν’ από τις ‘ελληνικές κυβερνήσεις’.
1 Σύμφωνα με την ανάλυση της Μαρίας Τριανταφυλλίδου, η «η επεισοδιακή μνήμη (episodic memory) έχει αυτοβιογραφικό περιεχόμενο και έχει χαρακτηρισθεί ως το διανοητικό ταξίδι στο χρόνο» (mental time travel). Ορμώμενοι από την ανάλυση της Μαρίας Τριανταφυλλίδου, θα πούμε πως πολλοί Ελληνοκύπριοι που έζησαν τα γεγονότα του 1974, ενεργοποιούν την «επεισοδιακή μνήμη», επιχειρώντας έτσι ένα «διανοητικό ταξίδι στο χρόνο»: Στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου και στην Τουρκική εισβολή από θαλάσσης. Στην προώθηση των Τουρκικών δυνάμεων και στις πρώτες μάχες με δυνάμεις της ‘Ελληνικής Δύναμης Κύπρου’ (ΕΛΔΥΚ) και όχι μόνο. Στην κατάληψη Κυπριακού εδάφους. Στα εγκλήματα πολέμου (βιασμοί) που διέπραξαν Τούρκοι στρατιώτες. Η «επεισοδιακή μνήμη» δεν τους κρατά ‘ζωντανούς’. Αντιθέτως, όντας κατά κύριο λόγο μνήμη τραυματική, συμβάλλει στην διαμόρφωση της εθνικής τους ταυτότητας και στην διατύπωση όχι του περίφημου ‘Δεν Ξεχνώ,’ αλλά του ερωτήματος ‘ως πότε το νησί θα είναι διαιρεμένο’; Βλέπε σχετικά, Τριανταφυλλίδου, Μαρία., ‘Η ιστορική μνήμη για τα Οθωμανικά Γιαννιτσά: ανάμεσα στη σύγκρουση και το διάλογο,’ Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, 2023, σελ. 21, Διαθέσιμη στο: Τριανταφυλλίδου Μαρία (2023 Πανεπιστήμιο Αιγαίου) Η ιστορική μνήμη για τα Οθωμανικά Γιαννιτσά: ανάμεσα στη σύγκρουση και το διάλογο (ekt.gr)
2 Η Κύπρος είναι ίσως από τα λίγα μέρη του κόσμου όπου η ιστορική μνήμη είναι τόσο πολύ ‘φορτισμένη’, κάτι που οφείλεται πρωτίστως στο γεγονός πως δεν έχουν παρέλθει και τόσο πολλά χρόνια από την Τουρκική στρατιωτική εισβολή και κατοχή του βόρειου τμήματος του νησιού. Και το γεγονός αυτό ιστορικά, έχει εκληφθεί με τόσο τραυματικό τρόπο, ώστε να μην μπορεί να ‘διαγραφεί’ από την μνήμη πολλών Ελληνοκυπρίων. Ακόμη και ιστορικές επιτυχίες όπως η ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 2004, δεν κατάφεραν να ‘διαγράψουν’ από την μνήμη των Ελληνοκυπρίων (διαφορετικών γενεών) το γεγονός της Τουρκικής στρατιωτικής εισβολής και κατοχής του 37% του νησιού.
3 Αναφέρεται στο: Galinsky, K., ‘Memoria Romana. Memory in Rome and Rome in Memory,’ Ann Arbor, MI. The University of Michigan Press, 2014. Με αυτόν τον τρόπο, αυτό που φοβίζει δεν είναι η λήθη, αλλά, αντιθέτως, η στρεβλή προσέγγιση των γεγονότων.
4 Στην εν Ελλάδι δημόσια σφαίρα, η εισβολή και κατοχή του37% της Κύπρου, καταλαμβάνει σημαντική θέση, δίχως όμως να μπορεί να εκτοπίσει το γεγονός της πτώσης της στρατιωτικής δικτατορίας και της εγκαθίδρυσης της δημοκρατίας. Είθισται άλλωστε, οι δύο ‘επέτειοι,’ να ‘εορτάζονται’ διαφορετικά: Με περισσότερο πανηγυρικό τόνο η πτώση της χούντας των συνταγματαρχών και η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας και με θλίψη και πόνο η Τουρκική στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο. Τι ‘ενώνει’ τις δύο ‘επετείους’; Η καταδίκη, ανοιχτή και δημόσια συγκεκριμένων ιστορικών προσώπων, με κυριότερα εξ αυτών τους πρωταιτίους του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου του 1967, και, τον ταξίαρχο Δημήτριο Ιωαννίδη ο οποίος θεωρείται υπεύθυνος για το πραξικόπημα που οδήγησε στην ανατροπή του Μακαρίου και άνοιξε τον δρόμο για την Τουρκική στρατιωτική επέμβαση.
5 Πλέον και στην πλατφόρμα του ‘You Tube’, εκεί όπου αναρτώνται πολλά video σχετικά με τα γεγονότα στην Κύπρο.
6 Βλέπε σχετικά, Καλατζής, Μανώλης., ‘50 χρόνια από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο: Η προδοσία δεν έσβησε τον ηρωϊσμό,’ Διαδικτυακή έκδοση εφημερίδας ‘Πρώτο Θέμα,’ 19/07/2024, 50 χρόνια από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο: Η προδοσία δεν έσβησε τον ηρωϊσμό (protothema.gr) Πρόσωπα ‘ηρωικά,’ όπως ήσαν ο ταγματάρχης Γ. Παπαμελετίου, τοποθετούνται στον αντίποδα των θεωρούμενων ως ‘προδοτών’ (Δημήτριος Ιωαννίδης και Νικόλαος Σαμψών).
