Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Οι επαναστάσεις αλλάζουν τον ρού τις ιστορίας, στοχεύοντας σε έναν κόσμο πιο όμορφο και δίκαιο. Ενίοτε όμως γίνονται και άδικες ισοπεδώνοντας καλλιτεχνικές δημιουργίες και ανθρώπινα επιτεύγματα ασύγγνωστης αξίας. Τι επεφύλασσε όμως η ρώσικη επανάσταση των μπολσεβίκων, για μια σπουδαία μορφή της τέχνης; Ας ξετυλίξουμε το κουβάρι της τραγικής αυτής ιστορίας από την αρχή. Το Σεπτέμβριο του 1918 μεταμφιεσμένος σε ταχυδρόμο, ένας γέροντας αποδρά από την μπολσεβοκρατούμενη πια Ρωσία για το εξωτερικό.
Ήταν ο Πέτρος Κάρολος Φαμπερζέ (30 Μαΐου 1846 – 24 Σεπτεμβρίου 1920), ο μεγαλύτερος κοσμηματοποιός όλων των εποχών. Το καθεστώς της επανάστασης δεν μπορούσε να συμβιβαστεί με την παρουσία και δραστηριότητα του επίσημου κοσμηματοποιού του τσάρου, τις δημιουργίες του οποίου είχαν λατρέψει εστεμμένοι, πρίγκιπες, μαχαραγιάδες και πολυεκατομμυριούχοι όλου του κόσμου. Του κλείνουν τα μαγαζιά σε Μόσχα, Κίεβο, Οδησσό, αναγκαστικά και του Λονδίνου, ενώ αρχίζει να διακυβεύεται και η ίδια η ελευθερία του. Έτσι αναζητά την σωτηρία στη Λοζάννη, όπου πάμπτωχος και δυστυχισμένος θα αφήσει την τελευταία του πνοή.
Και τι αλήθεια δεν είχε φτιάξει αυτός ο ασύλληπτος δημιουργός. Με τους κρουνούς της καλλιτεχνικής του φαντασίας –πέρα από τα κλασσικά κοσμήματα– μετουσίωνε τα πολύτιμα πετράδια και μέταλλα – σε σπάνιες δημιουργίες. Μινιατούρες, κύπελλα, αγάλματα, σταχτοδοχεία και ότι άλλο μπορεί να φανταστεί ο ανθρώπινος νούς αποτελούσαν αντικείμενο της τέχνης του. Ξεχωρίζουν σε αυτές, το μουσικό κουτί από σμάλτο, χρυσό και διαμάντια που έφτιαξε για την επέτειο των γάμων του πρίγκιπα Φέλιξ Γιουσούποφ, η ανεπανάληπτη καρφίτσα από το μεγαλύτερο αμέθυστο που έγινε ποτέ, για την μπαλαρίνα Ταμάρα Καρσαβίνα και πολλά άλλα αριστουργήματα. Όμως κάποιες από αυτές τις δημιουργίες έχουν καταχωνιαστεί στην ιστορία σαν τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στο φάσμα του κοσμήματος. Είναι τα περίφημα πασχαλινά αυγά των τσάρων.
Γύρω στο 1881 ο Φαμπερζέ κάνει δώρο στον τσάρο Αλέξανδρο τον Γ’ ένα αυγό από λευκό σμάλτο πάνω σε χρυσάφι. Ανοίγοντας ο μονάρχης το αυγό βρίσκει μέσα έναν χρυσό κρόκο, που και αυτός με την σειρά του ανοίγει και από μέσα ξεπετιέται ένα πουλάκι με μια κορόνα στην οποία υπήρχε ένα άλλο μικρό ρουμπινένιο αυγό !!!. Ο τσάρος μένει έκθαμβος και έτσι θα δίνει παραγγελίες για αυγά στον μεγάλο καλλιτέχνη, για μισόν αιώνα μέχρι και τους απογόνους του. Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν ο Φαμπερζέ θα κατασκευάσει πενήντα εφτά συνολικά αυγά που θα μείνουν στην ιστορία.
Τα γνωστότερα από αυτά είναι : Το αυγό του 1897 : Με πράσινο χρυσάφι, τους δυο αυτοκρατορικούς αετούς από μαύρο σμάλτο και ρόζ διαμάντια. Περιείχε μινιατούρα της αυτοκρατορικής άμαξας με δυο διασταυρούμενες ταινίες χρυσού και τη θέση του οδηγού από πορτοκαλί σμάλτο. Το αυγό του 1900: Με ένα χάρτη της Ρωσίας και μια μινιατούρα του υπερσιβηρικού σιδηρόδρομου από πλατίνα, με ένα πελώριο ρουμπίνι στην ατμομηχανή, με δυο χρυσά επιβατηγά βαγόνια, ένα ασημένιο καπνιζόντων και ένα βαγόνι εκκλησία από κρύσταλλο.
Το αυγό του 1906 : Με μάτ μόβ σμάλτο, διασταυρούμενες γιρλάντες από διαμάντια και ένα χρυσό κύκνο να κολυμπά σε μια λίμνη από ακουαμαρίνα. Γύρω στη λίμνη υπήρχαν υδρόβια φυτά στις τέσσερις αποχρώσεις του χρυσού, ενώ με το πάτημα ενός κουμπιού, ο κύκνος σηκώνονταν στα χρυσά πόδια του και κάθονταν σε ένα χρυσό δένδρο. Η δημιουργία των φαντασμαγορικών αυτών αυγών συνεχίστηκε μέχρι το 1917, οπότε και οι μπολσεβίκοι ανέλαβαν την εξουσία στη Ρωσία. Όμως τα αυγά θεωρήθηκαν προϊόντα διαφθοράς του προηγούμενου καθεστώτος εκμετάλλευσης και καταστράφηκαν ή εκποιήθηκαν έναντι ευτελών ποσών.
Κανείς δεν γνωρίζει πόσα ακριβώς διασώζονται σήμερα. Υπάρχουν τρία στο μουσείο του Κρεμλίνου, αλλά τρία στο μουσείο της Βιρτζίνια των ΗΠΑ και άλλα τέσσερα διαθέτουν οι μεγαλοκοσμηματοπώλες του Λονδίνου Γουόρσκι. Πόσα όμως ακόμα υπάρχουν σε ιδιωτικές συλλογές ; Ένας αμερικανός βαρελάς επ ονόματι Χάμμερ, πήγε το 1921 στη Ρωσία που μαστίζονταν από τον τύφο, με ένα ιδιόκτητο κινητό ιατρείο για να βοηθήσει δήθεν την καταπολέμηση της νόσου. Οι Ρώσοι επαναστάτες πίστεψαν στις υποτιθέμενες διεθνιστικές προθέσεις του και του παρείχαν κάθε διευκόλυνση για να περιηγηθεί σε όλη τη Ρωσία. Όμως σύντομα ο παμπόνηρος αμερικανός επέστρεψε στην Αμερική έχοντας κρύψει στο κινητό ιατρείο του, δεκατρία από τα αμύθητης αξίας αυγά, τα οποία είχε αγοράσει έναντι πινακίου φακής από εξαθλιωμένους αγρότες της επανάστασης. Τα πούλησε και απέκτησε μυθώδη περιουσία. Όσον για τον ίδιο τον Φαμπερζέ, πέθανε πάμπτωχος και δυστυχισμένος. Έτσι το ήθελε η ιστορία …
*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
www.panosavramopoulos.blogspot.gr
