Ο περίφημος πίνακας του Γκούσταβ Κλιμτ, όπως εκτίθεται στο Μάαστριχτ
Γκάμπι Ρόιχερ
Από το 1938 μέχρι σήμερα είχαν χαθεί τα ίχνη του «Αφρικανού Πρίγκιπα». Για την ακρίβεια του «Πρίγκηπα Γουίλιαμ Νίι Νόρτεϊ Ντοβουόνα», όπως ήταν η πλήρης ονομασία του. Για τους φίλους της σύγχρονης τέχνης αποτελεί τεράστια έκπληξη ότι το αριστούργημα του Αυστριακού ζωγράφου Γκούσταβ Κλιμτ επανεμφανίζεται από το πουθενά και μάλιστα διατίθεται προς πώληση. Όχι στην Αυστρία, αλλά στην Έκθεση Σύγχρονης Τέχνης του Μάαστριχτ (TEFAF), ένα από τα πιο σημαντικά ραντεβού για συλλέκτες από όλον τον κόσμο, ιδιαίτερα για τα «γερά πορτοφόλια».
Τον πίνακα εντόπισαν συλλέκτες στη Βιέννη και τον εμπιστεύθηκαν στην περίφημη γκαλερί Wienerroither & Kohlbacher, η οποία ειδικεύεται σε έργα του Κλιμτ εδώ και 25 χρόνια. Όπως λέει στην Deutsche Welle ο σημερινός ιδιοκτήτης της γκαλερί, Αλόις Βίνεροϊτερ, «είδαμε τον πίνακα, ήταν βρόμικος, με ένα ευτελές κάδρο, δεν έμοιαζε καθόλου με έργο του Κλιμτ. Δεν είχαμε καν συνειδητοποιήσει ότι ο Κλιμτ είχε ζωγραφίσει έναν μαύρο πρίγκηπα».
Εμβληματικό έργο της «Απόσχισης»
Στα τέλη του 19ου αιώνα ο Γκούσταβ Κλιμτ (1862-1918) είχε καθιερωθεί ως ένας από τους πιο σημαντικούς ζωγράφους στην Αυστρία, αλλά και ως εμβληματικός εκπρόσωπος του βιεννέζικου Jugendstil (Art Nouveau). Πίνακες όπως «Το Φιλί» και «Η Γυναίκα από Χρυσό» άφησαν εποχή. Το 1897 ο Κλιμτ ίδρυσε το πρωτοποριακό Κίνημα της Απόσχισης (Sezession), συσπειρώνοντας γύρω του άλλους 50 καλλιτέχνες, που ήθελαν να πειραματιστούν στο Jugendstil.
Τον ίδιο χρόνο εμφανίζεται η εξαιρετικά ρεαλιστική απεικόνιση του «Αφρικανού Πρίγκιπα». Πρόκειται για ένα σημείο καμπής στο έργο του Κλιμτ, εκτιμά ο Αλόις Βίνεροϊτερ. «Το έργο εμφανίζεται σε ένα χρονικό σημείο-τομή ανάμεσα στην παραδοσιακή αντίληψη του ‘ιστορισμού’ και την εντελώς μοντέρνα τεχνοτροπία», επισημαίνει. «Ήδη το φόντο αποτελεί δείγμα του μοντερνισμού και θυμίζει έναν πίνακα που θα φιλοτεχνήσει ο Κλιμτ έναν χρόνο αργότερα, το ‘Πορτρέτο της Σόνια Κριπς’».
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών, το «μοντέλο» του Κλιμτ ήταν πράγματι ένας πρίγκηπας από τη Δυτική Αφρική και συγκεκριμένα από την Γκάνα, ο οποίος βρέθηκε στην Αυστρία στα πλαίσια μίας «Völkerschau» στο προάστιο Πράτερ της Βιέννης. Πρόκειται για μία «Έκθεση Ανθρώπων» που ήταν της μόδας στην Κεντρική Ευρώπη την εποχή εκείνη. Σήμερα θα λέγαμε ότι αυτή η διοργάνωση είχε εξευτελιστικό και ρατσιστικό χαρακτήρα, καθώς τα «εκθέματα» από διάφορες αφρικανικές φυλές ζούσαν σε συνθήκες που λίγο διέφεραν από ζωολογικό κήπο, ενώ οι επισκέπτες της «Völkerschau» πλήρωναν εισιτήριο για να δουν από κοντά τους εξωτικούς ιθαγενείς.
Σύμφωνα με τον διακεκριμένο Αυστριακό φωτογράφο και ιστορικό τέχνης Άλφρεντ Βέιντινγκερ, η «Έκθεση Ανθρώπων» που διοργανώθηκε στη Βιέννη το 1897 είχε προσκαλέσει και εκπροσώπους της φυλής των Όσου στη Δυτική Αφρική. Επικεφαλής τους ορίστηκε ο Γουίλιαμ Νίι Νόρτεϊ Ντοβουόνα, ανηψιός του βασιλιά της φυλής. Εκείνος έκανε και το «μοντέλο», όχι μόνο για τον Κλιμτ, αλλά και για τον καλλιτεχνικό συνοδοιπόρο του, Φραντς Ματς. Ενώ όμως ο πίνακας του Ματς γλύτωσε τις περιπέτειες και σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης του Λουξεμβούργου, το έργο του Κλιμτ παρασύρθηκε στη δίνη των ιστορικών γεγονότων.
Στη δίνη της Ιστορίας
Μετά τον θάνατο του Κλιμτ, τον πίνακα αγόρασε μία κυρία με το όνομα Ερνεστίνε Κλάιν, που προερχόταν από εβραϊκή οικογένεια της Βιέννης. Εικάζεται ότι ο πίνακας άλλαξε χέρια ξανά το 1923 σε μία δημοπρασία, κάτι που ωστόσο δεν θεωρείται βέβαιο. Φαίνεται όμως ότι λίγο αργότερα κατέληξε οριστικά στην Ερνεστίνε Κλάιν. Όπως αναφέρει ο Αλόις Βίνεροϊτερ, «το 1928 είχε γίνει μία αναδρομική έκθεση για τα 10 χρόνια από τον θάνατο του Γκούσταβ Κλιμτ, ενώ τον ίδιο χρόνο είχαμε και μία έκθεση για το Κίνημα της Απόσχισης. Με αφορμή αυτή την έκθεση βρέθηκε και το πρωτόκολλο παραλαβής για την επιστροφή του πίνακα στα χέρια της Ερνεστίνε Κλάιν. Το έχει υπογράψει η ίδια».
Η οικογένεια αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αυστρία λίγες ώρες πριν από το «Anschluss», την προσάρτηση της χώρας στη χιτλερική Γερμανία. «Το 1938, μόλις μία ημέρα πριν από το ‘Anschluss’, έφυγαν και άφησαν τα πάντα στη βίλα τους» λέει ο Αλόις Βίνεροϊτερ. «Όταν επέστρεψαν, μετά τον πόλεμο, τα πάντα είχαν εξαφανιστεί». Μόλις ο πίνακας επανεμφανίστηκε στην γκαλερί Wienerroither & Kohlbacher, οι υπεύθυνοι ήρθαν σε συνεννόηση με τους κληρονόμους της οικογένειας Κλάιν, φροντίζοντας για έναν «οικονομικό διακανονισμό».
Κάπου εδώ τελειώνει η ιστορία του πίνακα για την Αυστρία. Για την Γκάνα όμως, μόλις τώρα αρχίζει. «Γνωρίζουμε ποιος ήταν ο πρίγκιπας, έχουν εντοπιστεί και οι απόγονοί του», λέει ο Αλόις Βίνεροϊτερ. «Λέγεται μάλιστα ότι η οικογένεια έχει κρατήσει μέχρι σήμερα κειμήλια από την επίσκεψή του στη Βιέννη την εποχή εκείνη». Το επόμενο βήμα θα είναι μία συνάντηση με την οικογένεια του «Αφρικανού Πρίγκιπα».
Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου
Πηγή: www.dw.com
